GREGORIAŃSKIE MSZE, gregorianka, 30 mszy odprawianych w intencji jednej osoby zmarłej, w ciągu 30 kolejnych dni (przez jednego lub wielu kapłanów); nazwa wiąże się z imieniem papieża Grzegorza I Wielkiego, który polecił odprawiać przez 30 dni msze za zmarłego mnicha benedyktyńskiego (PL 77, 420-421).

Praktyce mszy gregoriańskich, która rozwinęła się już w VIII w., najpierw w klasztorach, a następnie w innych kościołach, towarzyszyło przekonanie o szczególnej ich skuteczności dla zmarłych pozostających w czyśćcu; Stolica Apostolska potępiła niektóre praktyki mszalne zbliżone do mszy gregoriańskich (nie odnosiło się to jednak wprost do mszy gregoriańskich, które najpierw pośrednio, a później wyraźnie otrzymały jej aprobatę); Kongregacja Odpustów (15 III 1884) wyjaśniła, że zaufanie wiernych do mszy gregoriańskich, jako szczególnie skutecznych dla uwolnienia zmarłego od kary czyśćca, należy uważać za rozumne i zgodne z wiarą (ASS 16(1884) 509); mszy gregoriańskich nie obdarzono jednak specjalnymi odpustami, a pobożna praktyka opiera się jedynie na przeświadczeniu wiernych o ich skuteczności (ASS 21(1888) 256); wśród teologów utrwaliła się opinia, że źródłem szczególnej skuteczności mszy gregoriańskich są zasługi pap. Grzegorza i jego wstawiennictwo. Przeciwnikami praktyki mszy gregoriańskich byli m.in. kard. Kajetan i T. Sanchez, a zwolennikami m.in. L. Ferraris i P. Lambertini (pap. Benedykt XIV). W XIX i XX w. zwracano uwagę szczególnie na zachowanie ciągłości odprawiania mszy (niezachowanie jej uważano za niedopełnieni istotnego warunku, a więc i przyjętego zobowiązania); niezawinione przerwanie ciągłości z powodu choroby lub in. przeszkody było, wg niektórych teologów i kanonistów, również przerwaniem ciągłości należało odprawiać msze gregoriańskie od nowa; in. twierdzili, że obowiązuje wówczas tylko dopełnienie mszy do 30; ogólnie uznany wyjątek od zachowania ciągłości stanowiły 3 ostatnie dni Wielkiego Tygodnia (zobowiązywało to tylko do bezpośredniego uzupełnienia ich liczby do 30). Różnice zdań i wątpliwości w tej sprawi usunęła deklaracja Kongregacji Soboru Tricenario Gregoriano z 24 II 1967 (AAS 59(1967) 229-230), stwierdzając, że msze gregoriańskie przerwane z powodu nieprzewidzianej przeszkody (np. choroba) lub uzasadnionej przyczyny (np. odprawienie mszy pogrzebowej lub za nowożeńców) zachowują z woli Kościoła te same owoce, jakie dotychczas przypisywała im nauka Kościoła i pobożność wiernych; obowiązuje wówczas jak najszybsze uzupełnienie liczby mszy.

K. Eberle, Der Tricenarius des heiligen Gregor, Regensburg 1890; Coronata I 258-259; Nocili, Dictionarium morale et canonicum I-IV, red. P. Palazzini, Roma 1962-68, 268-269; Z. Kaleński, Msze gregoriańskie w świetle przepisów prawa kanonicznego, Lublin 1976 (mpsBKUL); E. Sztafrowski, Prawo kanoniczne w okresie odnowy soborowej, Wwa 1979, II 72-73; tenże, Tajemnica Eucharystii w praktyce życia chrześcijańskiego, w: Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, Wwa 1981, 414-415.

ASS – „Acta Sanctae Sedis” (1867-68) „Acta ex iis decerpta quae apud Sanctam Sedem geruntur in kompendium opportune red acta et illustrata”; kontynuacja → AAs), Roma 1865-1908.

- podstrona w przygotowaniu -