[DZIAŁ "MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ" JEST W BUDOWIE,
będzie ukończony najwcześniej jesienią 2019 r.]

"Ojczyzna to ziemia i groby.
Narody, tracąc pamięć, tracą życie"
K. C. Norwid

WPROWADZENIE

Przedstawiona poniżej w punkcie III lista obiektów
będzie szczegółowo opisana w Dormitorium –
- dział "Miejsca Pamięci narodowej" będzie rozbudowany według tego planu.
Do zapoznania się z ukończonym działem zapraszam wiosną 2020 r.,
natomiast już teraz polecam jako przykład jedną z ukończonych notatek:
Symboliczna Mogiła Katyńska
[kliknij w brązowy odnośnik]

I. GROBY WOJENNE

1. DEFINICJA

Definicja grobu wojennego zawarta jest w Ustawie z dnia 28. marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych, znowelizowanej dnia 26. stycznia 2018 r. (Dz. U. z 2018 r., poz. 369). Punkt 1. tejże ustawy stanowi:

1. Grobami wojennymi w rozumieniu ustawy są groby i miejsca spoczynku:
1) poległych w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego,
2) osób wojskowych, poległych lub zmarłych z powodu działań wojennych, bez względu na narodowość,
3) sióstr miłosierdzia i wszystkich osób, które, wykonując zlecone im czynności przy jakiejkolwiek formacji wojskowej, poległy lub zmarły z powodu działań wojennych,
4) jeńców wojennych i osób internowanych,
5) uchodźców z 1915 r.,
6) osób wojskowych i cywilnych, bez względu na ich narodowość, które straciły życie wskutek represji okupanta niemieckiego albo sowieckiego od dnia 1 września 1939 r.,
7) ofiar niemieckich i sowieckich obozów, w tym cmentarzyska ich prochów,
8) osób, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem i represji totalitarnych w okresie od 1944 r. do 1956 r.

Warto wiedzieć również, że:

2. Groby rodzinne, chociażby w nich były umieszczone zwłoki osób, wymienionych w ust. 1, nie są grobami wojennemi.

[pełny tekst znowelizowanej ustawy znajdziesz,
klikając tutaj]

2. GROBY WOJENNE NEKROPOLII PRZY UL. LIPOWEJ I UL. BIAŁEJ W LUBLINIE

Lista grobów wojennych aktualna w lipcu 2019:

CMENTARZ RZYMSKOKATOLICKI PRZY UL. LIPOWEJ:

1. Mogiła więźniów Zamku Lubelskiego
2. Mogiła Dzieci Zamojszczyzny
3. Mogiła ofiar terroru hitlerowskiego
4. Mogiła chor. Józefa Sobieszczańskiego
5. Mogiła kpt. Franciszka Jacha
6. Mogiła powstańców z 1863 r.
7. Mogiła zbiorowa ofiar bombardowania 8-9.IX.1939 r.
8. Mogiła ppor. J. Wojtkiewicza
9. Mogiła F. Stetkiewicza

CMENTARZ PRAWOSŁAWNY PRZY UL. LIPOWEJ:

1. Grób dwóch Kozaków Dońskich poległych w czasie wojny polsko-bolszewickiej

CMENTARZ KOMUNALNY PRZY UL. BIAŁEJ:

1. Grób Weteranów 1863 r.
2. Mogiła partyzantów żydowskich z II wojny światowej
3. Mogiła gen. Kazimierza Tumidajskiego i żołnierzy AK
4. Kwatera żołnierzy Armii Radzieckiej
5. Mogiły partyzantów i żołnierzy AK z II wojny światowej
6. Kwatery żołnierzy austriackich z I wojny światowej
7. Kwatery żołnierzy polskich z I wojny światowej
8. Mogiły legionistów z I wojny światowej
9. Mogiły żołnierzy polskich poległych w latach 1918-20
10. Zbiorowe mogiły obrońców Lublina, ofiar bombardowania 1939, żołnierzy poległych w 1939 i 1944-47
11. Zbiorowe mogiły żołnierzy polskich z II wojny światowej.

II. MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ

1. PRÓBA DEFINICJI

W Projekcie ustawy o miejscach pamięci narodowej, datowanym na 13. grudnia 2007 r., znajduje się obszerne omówienie zagadnień, związanych z funkcjonowaniem miejsca pamięci narodowej.

We wspomnianym opracowaniu miejscem pamięci narodowej nazywa się następujące obiekty:

1) grób lub cmentarz wojenny;
2) nieruchomość lub obiekt budowlany albo jego pozostałości, upamiętniające postaci lub wydarzenia znaczące dla Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności pomnik, krzyż przydrożny, kapliczka, kopiec;
3) inny obiekt lub przedmiot związany z wydarzeniami lub postaciami znaczącymi dla dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności tablica pamiątkowa.

[pełny tekst projektu ustawy wraz z obszernym uzasadnieniem znajdziesz,
klikając tutaj]

2. OFICJALNE MIEJSCE PAMIĘCI NARODOWEJ
NEKROPOLII PRZY UL. LIPOWEJ I BIAŁEJ W LUBLINIE

Jedynym miejscem pamięci narodowej na terenie opisywanych cmentarzy jest symboliczna Mogiła Katyńska, usytuowana na cmentarzu komunalnym, dawniej wojskowym przy ul. Białej [stan na lipiec 2019 r.].

III. MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ
PRZEDSTAWIONE W DORMITORIUM
(wg powszechnego rozumienia
miejsca pamięci narodowej)

Poniżej zestawione są najbardziej znane w 2018 r. obiekty grobownictwa wojennego z zaznaczeniem, które z nich są grobami wojennymi (skrót GW). Oficjalne miejsce pamięci narodowej jest tylko jedno – symboliczna Mogiła Katyńska. Należy podkreślić, że lista jest stale aktualizowana.

I. POWSTAŃCY 1830 [tytuł roboczy]

Na cmentarzu rzymskokatolickim w sekcji 13 znajduje się grób uczestnika Powstania Listopadowego

II. POWSTAŃCY 1863

1. Mogiła (GROBOWIEC) na cmentarzu rzymskokatolickim - GW

2. INNE MOGIŁY:
a. na cmentarzu rzymskokatolickim:
- mogiły 122 powstańców, w tym 9 pochowanych we wspólnej mogile, pozostali w grobach rodzinnych i indywidualnych
b. na cmentarzu komunalnym, dawniej wojskowym:
- mogiła zbiorowa w kwaterze E (grób weteranów) - GW
- 17 grobów rozmieszczonych niemal we wszystkich kwaterach tego cmentarza

III. LEGIONIŚCI I, II i III BRYGADY

1. POMNIK LEGIONISTÓW w kwaterze D cmentarza komunalnego

2. MOGIŁY LEGIONISTÓW:
a. Mogiły znajdujące się w kwaterze D cmentarza komunalnego – spośród nich I, II, i część III rzędu są to groby wojenne (GW). Pozostałe to groby weteranów.
b. Trzy mogiły znajdujące się w sekcji 25a cmentarza rzymskokatolickiego.

IV. ŻOŁNIERZE ARMII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ

Mogiły na cmentarzu komunalnym, zajmujące całą kwaterę N, O oraz część kwatery E, F i G, a także mogiły pojedyncze z pochówkami indywidualnymi, czasem ze szczątkami 2-4 żołnierzy, występujące głównie w kwaterze G, E, F. GW

V. POLEGLI W LATACH 1918-1921

1. NIEZNANI ŻOŁNIERZE WP POLEGLI 1918-1920
Mogiły na cmentarzu komunalnym: 13 mogił zbiorowych oraz znaczna ilość grobów indywidualnych. Mogiły zajmują większość kwatery L, M, N, J oraz część E, H, G. Mogiły pojedyncze występują na obszarze całego cmentarza komunalnego. GW

2. ŻOŁNIERZE WP POLEGLI 1919-1921
Mogiły na cmentarzu komunalnym, usytuowane w kwaterze A i B. Poza tym występują pojedyncze groby rozproszone, głównie w kwaterze M i N oraz wzdłuż ogrodzenia cmentarnego.

3. MOGIŁY I POMNIK żołnierzy atamana Semena PETLURY na cmentarzu prawosławnym

VI. POLEGLI PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ

1. OBROŃCY LUBLINA I OFIARY BOMBARDOWAŃ 1939
a. Na cmentarzu komunalnym znajdują się trzy mogiły ofiar bombardowania Lublina w dniu 2. września 1939 r.
b. Na cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się zbiorowa mogiła ofiar bombardowań 8. i 9.września 1939 - GW
c. W kwaterach G i J nowej części cmentarza komunalnego znajdują się zbiorowe mogiły obrońców Lublina 17. września 1939 i ofiar bombardowań 1939 oraz żołnierzy poległych w 1939 i w latach 1944-47 (w zbiorowych mogiłach dokonano pochówków osób zmarłych w różnych latach). Wszystkie mogiły tych kwater są grobami wojennymi (GW).
d. Na cmentarzu komunalnym znajdują się tablice z nazwiskami 82 żołnierzy, poległych 1939 w obronie Lublina, wśród nich są ofiary bombardowań 2, 8, i 9. września.

2. OFIARY ZBRODNI HITLEROWSKICH 1939
Mogiła zbiorowa ofiar terroru hitlerowskiego znajduje się w sekcji 18c cmentarza rzymskokatolickiego – GW

3. ŻOŁNIERZE WP POLEGLI I ZMARLI 1939-1947
a. Grób kapitana Franciszka Jacha w sekcji 33 cmentarza rzymskokatolickiego - GW
b. Szczątki żołnierzy poległych w 1939 i w latach 1944-47 znajdują się w zbiorowych mogiłach, usytuowanych w kwaterach G i J nowej części cmentarza komunalnego (kwatery te, wspomniane wyżej w punkcie VI.1.b., zawierają zbiorowe mogiły, w których dokonano pochówków żołnierzy zmarłych zarówno w r. 1939, jak i w latach 1944-47). Wszystkie mogiły w tych kwaterach są grobami wojennymi (GW).
c. W kwaterze F cmentarza komunalnego w jednej ze zbiorowych mogił są szczątki żołnierzy WP poległych w 1939 r. na Lubelszczyźnie.
d. Na terenie cmentarza komunalnego znajduje się 10 zbiorowych mogił ze szczątkami nieznanych żołnierzy polskich, poległych w czasie II wojny św. na terenie Lubelszczyzny.

4. PARTYZANCI AK
a. Grób gen. Kazimierza Tumidajskiego wraz z dwoma symbolicznymi mogiłami żołnierzy AK, usytuowanymi po obu stronach grobu - cmentarz komunalny - GW
b. Mogiła p.pr. Józefa Sobieszczańskiego w sekcji 33 cmentarza rzymskokatolickiego - GW
c. Zbiorowe mogiły partyzantów AK i żołnierzy WP, usytuowane w kwaterze F cmentarza komunalnego (4 mogiły ziemne w rzędzie VI oraz pojedyncza mogiła w rzędzie V) - GW

5. PARTYZANCI ŻYDOWSCY
Grób 36 partyzantów usytuowany w kwaterze D cmentarza komunalnego - GW

6. ŻOŁNIERZE ARMII CZERWONEJ POLEGLI 1944-45
a. Kwatera i mauzoleum żołnierzy radzieckich, usytuowane w południowo-wschodniej części cmentarza komunalnego (kwatera ŻR). Mogiły - GW
b. Tablice poświęcone Polakom – żołnierzom Armii Czerwonej, usytuowane na cmentarzu komunalnym między kwaterą z mogiłami obrońców Lublina a mauzoleum żołnierzy radzieckich.

VII. KATYŃ 1940
Symboliczna Mogiła Katyńska na cmentarzu komunalnym

VIII. WIĘŹNIOWIE ZAMKU LUBELSKIEGO
Zbiorowa mogiła i pomnik w sekcji 5b cmentarza rzymskokatolickiego. Mogiła - GW

IX. DZIECI ZAMOJSZCZYZNY
Zbiorowa mogiła i pomnik w sekcji 27 cmentarza rzymskokatolickiego. Mogiła - GW

X. WOŁYŃ 1943
1. Pamiątkowa tablica na jednym z grobów rodzinnych w sekcji 12a cmentarza rzymskokatolickiego
2. Symboliczna mogiła na cmentarzu komunalnym

„...PAMIĘĆ NIE DAŁA SIĘ ZGŁADZIĆ...”

„...Żadna moc nie odbierze tradycji, wspomnień dziejowych i kultury,
bo te w nas tkwiące nieprzezwyciężenie, jak pamięć, jak rozum, jak dusza w człowieku.
Nikt nam Polakom nie weźmie świadomości tej naszej pełnej, bo wiemy,
że jesteśmy narodem posiadającym po temu wszystkie dane, wiemy, żeśmy od innych odrębni,
że różnimy się nieskończenie całą przeszłością, mową, tradycją, charakterem...
Wiemy nareszcie, iż stać nas hojnie na coraz dalszy rozwój sił i zdolności,
że stąd zadania nasze w świecie są wielkie i wielkie, a oczywiste prawa nasze.
Zrozumienie wspólnych nam wszystkich interesów narodowych i odpowiednich obowiązków naszych,
mądra świadomość obywatelska stanowi jakby najwyższe ogniwo arcypotężnej spójni.
A ta nas kojarzy od głębi, od rdzenia, aż do szczytu w przeszłości, teraźniejszości i na przyszłość daleką;
imię jej, jak powiedziano już narodowość, trwałość i siła nadzwyczajna.
Przez nią, przez moc tę, my, naród polski, dźwigamy się znów po tylu nieszczęściach,
odradzamy się, rozrastamy i da Bóg, posiądziemy należną nam niepodległość i chwałę..."

Jan Ludwik Popławski (1854-1908), „Wybór pism”, Wrocław 1998

Or-Ot (Artur Oppman)
PIĘCIU POLEGŁYCH

Jest w duszy polskiej ukryty zakątek,
Gdzie błądzą ciche lat umarłych cienie,
Leży tam kamień grobowych pamiątek,
A pod kamieniem krwawi się Wspomnienie.
A kiedy bliska zbierze się drużyna
I drzwi zamknięte i okna zawarte,
To Polak - kamień duszy swej odklina,
I wydobywa tę krwawiącą kartę...

Zeszlaś, jak teraz, o, polska jesieni,
(U kolan matki byłem dzieckiem małem),
Barwił się cmentarz w złocie i w czerwieni,
W czerwieni, w złocie nad mogiłą stałem.
Leżały na niej jakieś biedne kwiatki,
Ręką sierocą rzucone ze drżeniem...
"Zmów pacierz" - mówię. I cichy szept matki
Jął pierś dziecięcą zakrwawiać - Wspomnieniem.

Padały liście z cmentarnych gałązek,
Szeptała powieść o dawnych żałobach,
A jam raz pierwszy obaczył z Powązek
Ojczyznę moją całą w grobach... w grobach...
Świst kul w ulicach... Ludu pieśń gromowa...
Na pięciu trumnach cierniowe korony...
Przesiąkłe łzami matki mojej słowa,
Polskiego dziecka chrzcie błogosławiony!

To, co przeżyło jedno pokolenie,
Drugie przerabia w sercu i w pamięci:
I tak pochodem idą cienie... cienie...
Aż się następne znów na krew poświeci!
Wspomnienie dziadów pieśnią jest dla synów,
Od Belwederu do śniegów Tobolska,
I znów przed wnuków grzmi piorunem czynów...
Pieśń, Czyn, Wspomnienie - to jedno: to Polska!

Jakże się skryła dusza dziecka w siebie,
Na takim krwawym wychowana karmie...
Pamiętam dzień ten i cmentarz - i ciebie,
Przy nagim grobie stojący żandarmie!
Kędyś, aleją długą, staroświecką,
Szedł smutny Chrystus, jakby ścieżką polną...
("Teraz ukradkiem przeżegnaj się, dziecko,
Bo tu otwarcie żegnać się nie wolno...")

Głąb piersi naszych się nam mogili,
Jak w leśnych grobach stroi ziemia nasza,
Bezkwietną wiosnę wszyscyśmy przeżyli,
Do wydartego tęskniący pałasza.
Oczyma buntu patrząc w twarz przemocy,
Kryliśmy nasze myśli i modlitwy -
I skrzyp szubienic śnił się nam po nocy,
Jak śni się innym pobudka do bitwy...

Pięciu poległych... Wieczory cichemi,
Wśród domowników i przyjaciół grona,
Płakał w pokoju płacz duchów, płacz ziemi,
Legenda czarna, legenda czerwona,
Wstawały z mogił poświęceń anioły,
Przypominane i znajome twarze,
Otwarte groby... zamknięte kościoły...
I wielka północ na Polski zegarze...

O, miasto moje! O, Warszawo święta!
Skroń zniżam kornie do twoich kamieni,
Bo w każdym głazie czyjaś łza zaklęta,
I krew się czyjaś na każdym czerwieni!
A gdy myśleli, że cię złożą w trumnie,
Że padniesz, ziemią przysypana krwawą,
To ty z uśmiechem tak hardo, tak dumnie
Męczeński krzyż swój dźwigałaś, Warszawo!

Kładą tablicę na samotnym grobie,
Może ją kładą w blaskach słońca wschodu,
Ale, mogiło, zawsze stał przy tobie,
Zawsze pamiętał - wieczny duch Narodu,
On jest skarbnikiem uczuć, które biegną
Z serc pamiętliwych, z pałaców, z poddaszy...
I nie zapomni z grobów tych żadnego,
Co nic nie mają... prócz pamięci naszej...