Nagrobki
STYLE I FORMY INSKRYPCJE SYMBOLIKA SPOŁECZNY KOMITET ODNOWY ZABYTKÓW LUBLINA REWITALIZACJA CMENTARZY
Dormitorium Nagrobki - Renowacja

 

 

Zabytkowe walory nagrobków nekropolii przy ul. Lipowej i Białej zadecydowały,
iż 29 stycznia 1985 r. została ona wpisana do
rejestru zabytków województwa lubelskiego (nr A/889).

Gromadzeniem środków na ratowanie nagrobków i rzeźb nagrobnych
od roku 1985 zajmuje się Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina
z siedzibą przy ul. Jezuickiej 4.

Przewodniczącym Komitetu jest Stanisław Santarek, telefon: 506 187 804.

Decyzją Sądu Rejonowego z dnia 14.05.2005 r.
Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina
został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego
jako Organizacja Pożytku Publicznego pod nr KRS 0000159001
i jest uprawniony do otrzymywania 1% odpisu podatku.
Konto bankowe SKOZL dla darczyńców:
Bank PeKaO SA 04-1240-5497-1111-0000-5001-4129

Poniżej można zapoznać się ze statutem Komitetu oraz jego historią do roku 2013.

 

 

Stanisław Santarek

HISTORIA
SPOŁECZNEGO KOMITETU
ODNOWY ZABYTKÓW LUBLINA

Uchwałą nr VI/30/85 z dnia 18.03.1985r Miejska Rada Narodowa w Lublinie postanowiła powołać Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina. Funkcję przewodniczącego Komitetu zaproponowano profesorowi Bogdanowi Suchodolskiemu, natomiast członkowi Rady Zbigniewowi Oleszczyńskiemu powierzono pełnienie obowiązków sekretarza. Jednocześnie Rada Miejska wystąpiła do Urzędu Miasta o przydzielenie lokalu przy ul. Trybunalskiej – obecnie Jezuicka - na biuro tworzonego Komitetu.

Profesor Suchodolski zaproponował, aby do składu Komitetu zaprosić sekretarzy Komitetu Centralnego, Wojewódzkiego i Miejskiego PZPR, Ministrów Kultury, Kolei, Przemysłu i Budownictwa, Generała WP i cały szereg innych przedstawicieli władzy szczebla centralnego, wojewódzkiego i miejskiego. Cały rok 1985 oraz I kwartał roku 1986 trwały prace nad skompletowaniem składu Zarządu. Dopiero w dniu 12 kwietnia 1986r odbyło się pierwsze zebranie organizacyjne, na którym powołano Zarząd w składzie:

Na tym samym posiedzeniu powołano komisje tematyczne: organizacyjną, propagandowo-wychowawczą, finansową, inicjatyw społecznych i propagandową.

Zgodnie z decyzją Miejskiej Rady Narodowej do prowadzenia prac Komitetu przydzielono 1 i 1/2 etatu, przy czym kosztami biura obciążono Zarząd Rewaloryzacji Zabytkowego Zespołu m. Lublina, natomiast koszty telefonu pokrywał Urząd Miejski.

W pierwszym okresie swej działalności Komitet wystosował pisma do różnych przedsiębiorstw, resortów i innych organizacji, aby w trosce o ratowanie zabytkowego zespołu Starego Miasta w Lublinie wsparły finansowo działalność Komitetu. Z podobnym apelem wystąpiono również do szkół i osób prywatnych. Z gromadzonych w ten sposób funduszy finansowano prace konserwatorskie prowadzone przez Zarząd Rewaloryzacji Zabytkowego Zespołu miasta Lublina.

Z inicjatywy redaktora „Kuriera Lubelskiego” Leszka Mazurka w dniu 27 października 1987 r. doszło do spotkania w siedzibie Komitetu grupy działaczy społecznych, w wyniku czego powołano nową komisję Ochrony Zabytków Cmentarnych, na czele której stanął red. Leszek Mazurek. Na spotkaniu tym podjęto decyzje zorganizowania w dniu 1 listopada kwesty publicznej mającej na celu pozyskanie funduszy na ratowanie zabytkowych nagrobków na cmentarzu przy ulicy Lipowej, pochodzących z początku XIX wieku.

W zorganizowanej w szybkim tempie kweście wzięło udział 26 osób spośród dziennikarzy prasy i radia, Rady Miejskiej, dyrektorów przedsiębiorstw, aktorów i innych. Zebrano łącznie 571.710,60 zł. Za zebrane pieniądze opracowano dokumentację i przeprowadzono konserwację nagrobka rodziny Minclów – bohaterów „Lalki” Bolesława Prusa. Zachęceni sukcesem pierwszej kwesty członkowie komisji przystąpili do intensywnych prac. Nawiązano współpracę z Wojewódzkim i Miejskim Konserwatorem Zabytków, zwracając się z prośbą o wskazanie cennych nagrobków zagrożonych zniszczeniem i wymagających szybkiej waloryzacji. Na zebraniu Komisji w dniu 19.04.1988 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków poinformował o wytypowaniu 30 nagrobków wymagających natychmiastowej konserwacji, wyceniając koszt jednego nagrobka na kwotę od 130.000 do 1.400.000 złotych.

Na tym zebraniu red. Leszek Mazurek złożył rezygnację z przewodniczenia Komisji proponując na swoje miejsce Marka Wyszkowskiego. Propozycja została przyjęta. W celu wypracowania jak najlepszych sposobów pozyskiwania funduszy na konserwacje oraz typowanie priorytetów samej konserwacji postanowiono spotykać się co najmniej raz w miesiącu. Podjęto decyzję organizowania corocznych kwest na cmentarzach Lublina, zapraszając do współpracy MO, zakłady pracy, aktorów, harcerzy, dziennikarzy prasy, radia i telewizji. Ważną rzeczą było znalezienie pomieszczenia blisko cmentarza na siedzibę sztabu kwesty, gdzie wydawane by były puszki i liczone zebrane datki. Redaktor Danuta Bieniaszkiewicz przeprowadziła rozmowę z kierownictwem Lubelskiej Rozgłośni Radiowej, w wyniku czego Komisja uzyskała zgodę na wykorzystanie na ten cel holu w budynku Rozgłośni.

Przygotowując się do organizacji kwesty postanowiono nawiązać kontakt z mającym już wieloletnie doświadczenie Komitetem Warszawskim. Na rozmowę z przewodniczącym Warszawskiego Komitety Panem Jerzym Waldorfem pojechał sekretarz SKOZL Zbigniew Oleszczyński. Pan Waldorf udzielił nam cennych rad i wskazówek organizacyjnych życząc nam sukcesów, jednocześnie rokując nam najwyżej trzyletnią działalność. Uzyskane rady pomogły nam w lepszej organizacji pracy oraz przetrwanie już 28 lat.

W zorganizowanej po raz drugi w 1988r kweście wzięło udział 51 osób zbierając łącznie 1.271.932,00 zł.

Wiosną 1989 r. w piśmie „Relacje” ukazał się apel docenta Tadeusza Rucińskiego o upamiętnienie ofiar Katynia. Temat ten został podjęty przez Komisję Ochrony Zabytków Cmentarnych SKOZL, która rozpoczęła starania u władz miejskich i wojewódzkich o uzyskanie zgody na wzniesienie symbolicznej mogiły na cmentarzu wojskowym przy ulicy Białej w miejscu, gdzie od lat upamiętniano ofiary Katynia. Po długich staraniach zgodę uzyskano.

W dniu 22.11.1989 r. z inicjatywy Komisji powstał Komitet Upamiętnienia Ofiar Katynia. W tym samym czasie zorganizowała się Lubelska Rodzina Katyńska. Dalsze działania zmierzające do budowy pomnika były prowadzone wspólnie czemu sprzyjał fakt, że w składzie obydwu komisji działali ci sami ludzie.

Przez kilka kolejnych lat fundusze zebrane podczas kwesty listopadowej były dzielone po części na konserwację zabytkowych nagrobków oraz na budowę Mogiły Katyńskiej, która powstawała ze składek społecznych z dużym udziałem Rodziny Katyńskiej, ze zbiórek i wkładu społecznego instytucji i przedsiębiorstw. Po kilkuletnich staraniach udało się zebrać odpowiednie fundusze i sfinalizować budowę pomnika. Uroczystości związane z budową symbolicznej Mogiły odbyły się w dniu 30.05.1993r.

W tym samym czasie Komisja Ochrony Zabytków cmentarnych prowadziła intensywną działalność w zakresie zbierania funduszy i sporządzania dokumentacji potrzebnej do prowadzenia prac konserwatorskich oraz propagowania idei ratowania zabytkowej nekropolii. Warto przypomnieć, że cmentarz rzymskokatolicki przy ulicy Lipowej w Lublinie decyzją Wojewody Lubelskiego z dnia 29 stycznia 1985 roku został w całości wpisany do rejestru zabytków i wszelkie prace prowadzone na tym cmentarzu wymagają zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Powołany odgórnie Społeczny Komitet Odnowy Zabytków nie wytrzymał próby czasu w wyniku zachodzących zmian. Działalność poszczególnych komisji zaczęła zanikać. W połowie 1992 roku Komitet istniał tylko z nazwy. Wówczas grupa działaczy społecznych (około 30 osób) postanowiła reaktywować organizację. Opracowano statut i wystąpiono do Sądu Rejonowego o wpis do Krajowego Rejestru Organizacji pod nazwą „Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina”. Wpisu do rejestru dokonano w dniu 16. grudnia 1992 roku.

Na zebraniu Komitetu w dniu 5 lutego 1993 roku powołano nowy Zarząd w składzie:

Z chwilą powstania nowego Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków zakończyło się finansowanie obsługi administracyjnej. Od tej pory działalność Komitetu opiera się wyłącznie na pracy społecznej.

W odróżnieniu od powołanych w 1985 r. komisji tematycznych jedynie utworzona w 1986r komisja cmentarna nigdy nie zawiesiła działalności, organizując coroczne kwesty oraz zlecając i nadzorując przebieg prac konserwatorskich. W czasie kwest z każdym rokiem uzyskiwano coraz lepsze wyniki finansowe co świadczy o tym, że mieszkańcy Lublina akceptowali naszą działalność, zmierzającą do zachowania śladów przeszłości naszego miasta. W dalszym ciągu jednak kwestarze rekrutowali się z wąskiego grona osób. I tak podczas kwesty w roku:

Poważną przeszkodą w realizacji planów konserwatorskich był brak zarówno fachowych i odpowiedzialnych wykonawców jak i właściwych, lecz niedostępnych na naszym rynku chemikaliów potrzebnych do konserwacji kamienia. Sytuacja zmieniła się radykalnie w 1992 roku, kiedy nawiązano kontakt z Pracownią Konserwacji Dzieł Sztuki Romana i Moniki Konkolewskich. Od tego czasu rozpoczęły się intensywne i fachowe prace konserwatorskie. W zależności od uzyskiwanych funduszy w każdym roku przeprowadzano prace konserwatorskie przy 7 do 20 nagrobkach.

Ale wróćmy na chwilę do historii SKOZL. W październiku 1993r na posiedzeniu Zarządu SKOZL Marek Wyszkowski złożył rezygnację z przewodniczenia komisji cmentarnej i na swoje miejsce zaproponował Stanisława Santarka. Zarząd propozycję zatwierdził.

Zarząd SKOZL postanowił rozszerzyć swoją działalność o imprezy organizowane na terenie Starego Miasta i tak: w 1999r zorganizowano Dni Starego Miasta, w 2000r Wigilię Starego Miasta a w roku 2002 Lubelski Kiermasz Wielkanocny. Wszystkie te imprezy współfinansowane przez Urząd Miejski w Lublinie oraz innych sponsorów były organizowane w 100% siłami społecznymi, bez jakichkolwiek wynagrodzeń. Niestety po kilku latach z przyczyn obiektywnych zaprzestano ich organizowania. Obecnie organizowana przez o.o. Dominikanów Wigilia Starego Miasta jest kontynuacją inicjatywy SKOZL.

Na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w marcu 2005 roku podjęto decyzję aby za podstawową działalność Komitetu uznać ochronę zabytków cmentarnych a funkcję przewodniczącego Społecznego Komitetu powierzyć Stanisławowi Santarkowi.

Jednym z warunków powodzenia organizowanych kwest było znalezienie pomieszczenia na siedzibę sztabu w bliskim sąsiedztwie cmentarza. Po kilku latach gościnności w holu radia, zostaliśmy poproszeni o szukanie innego pomieszczenia. Przez dwa lata swoje pomieszczenie udostępniało nam Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego, z którego również musieliśmy zrezygnować. Nigdzie w pobliżu nie udawało się nam znaleźć pomieszczenia i zanosiło się na zawieszenie naszej działalności. Z pomocą przyszedł nam ksiądz rektor Cezary Kostro – administrator cmentarza, proponując nam na czas kwesty udostępnienie własnych pomieszczeń biurowych. Skorzystaliśmy z propozycji i już od kilkunastu lat sztab kwesty znajduje pomieszczenie naprzeciwko cmentarza.

W ciągu dwudziestu ośmiu lat działalności Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Lublina udało się uratować od zniszczenia 258 zabytkowych nagrobków w tym 24 na starym cmentarzu ewangelickim oraz 5 na prawosławnym. Mieszkańcy Lublina widząc, że składane pieniądze przynoszą wymierne rezultaty w postaci odrestaurowanych nagrobków, z każdym rokiem wrzucają do puszek wyższe datki i tak:

Dla budowy zaufania i popularności kwesty bardzo ważny jest także system zbierania pieniędzy. Wszystkie puszki od początku mają charakterystyczny kształt, są plombowane i odpowiednio oznakowane. Na puszkach znajduje się logo zbiórki – każdego roku inne zdjęcie nowo odrestaurowanego nagrobka. Każdy kwestarz otrzymuje w sztabie oprócz puszki identyfikator oraz karteczki - do rozdania darczyńcom – z takim samym logo jak na puszce i krótką informacją o rozliczeniu z ubiegłorocznej kwesty. Po zakończonej zbiórce każda puszka jest otwierana komisyjnie z udziałem kwestarza. Pieniądze są liczone i wpisywane do specjalnego protokółu, który podpisują członkowie komisji i kwestarz. Zebrane kwoty posegregowane wg nominałów trafiają do specjalnych worków i przekazywane są do banku, gdzie są ponownie liczone. Dzięki tej przejrzystej procedurze w historii kwesty nigdy nie zdarzyły się żadne potknięcia finansowe.

Bardzo ważne jest, że naszą działalność poparli niektórzy nauczyciele szkół lubelskich i już w 1993 r. w kweście wzięła udział młodzież ze Szkoły Podstawowej nr 10 wraz z wychowawcą. W latach następnych udział młodzieży w kwestach stale wzrastał. Dotychczas w kwestach brała udział młodzież ze Szkół Podstawowych nr 5, 9, 10, 19, 28 i 32, Gimnazjum nr 1, 11 i 18, Zespołu Szkół Budowlanych nr 5 z ulicy Słowiczej, XXIII LO im. Nauczycieli Tajnego Nauczania, Zespołu Szkół Chemicznych i Przemysłu Spożywczego, Zespołu Szkół nr 1 im. Władysława Grabskiego. W ostatnich latach coraz więcej mieszkańców Lublina i okolic, odpowiada na apel Komitetu w prasie, radiu, i telewizji zgłaszając się do udziału w kweście. Niezawodną grupę kwestarzy stanowią przewodnicy turystyczni PTTK, kwestujący nieprzerwanie od samego początku. Przez kilka lat wspierali nas kwestujący w mundurach pracownicy Poczty Polskiej. Od kilku lat z puszką na cmentarzu stoją prezydenci miasta i ich zastępcy, niektórzy radni, wojewoda lubelski, marszałek województwa, znani politycy oraz młodzież indywidualnie. Nie sposób zapamiętać i wymienić wszystkich kwestarzy biorących udział w zbiórkach wciągu ponad dwudziestu lat, ale warto wymienić chociaż kilku z nich zbierających datki od początku bez przerwy każdego roku. Są to Władysław Stefan Grzyb, Jerzy Jędrzejek, Aleksander Wójcik wraz z rodziną (4 osoby) i Piotr Wysocki. Powodzenie kwesty zależne jest nie tylko od hojności darczyńców ale też od odpowiedniej ilości kwestarzy. W ostatnich latach liczba chętnych do kwestowania stale wzrasta, osiągając cyfrę ponad 200 osób. Szkoda tylko, że tak mało ludzi znanych szerokiej publiczności widzi potrzebę pracy na rzecz ratowania historii naszego miasta.

Jak już wspomniano, w ciągu 28 lat działalności udało się uratować 258 zabytkowych nagrobków. Wykonanie tak szeroko zakrojonych prac nie byłoby możliwe bez ofiarności mieszkańców Lublina, którzy nie szczędzą datków do puszek podczas kwesty prowadzonej na lubelskich cmentarzach oraz bez udzielanego przez wiele lat wsparcia finansowego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Urzędu Marszałkowskiego.

Należy nadmienić, że wyznaczanie nagrobków do konserwacji odbywa się komisyjnie, z udziałem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który prowadzi również nadzór nad pracami konserwatorskimi. Po zakończeniu prac konserwatorskich następuje komisyjny ich odbiór, a przedstawiciel Konserwatora sporządza protokół odbioru. Z przebiegu prac konserwatorskich wykonawca sporządza dokumentację zawierającą szczegółowy zakres prac i użytych materiałów, wspartą zdjęciami nagrobków przed i po konserwacji. Jeden egzemplarz dokumentacji otrzymuje Społeczny Komitet, a drugi Wojewódzki Konserwator.

Na zakończenie pragnę zamieścić kilka uwag na temat samej konserwacji. Dziewięćdziesiąt procent zabytkowych nagrobków w najstarszej, XIX-wiecznej części cmentarza, wykonana jest z piaskowca lub wapienia, kamienia bardzo miękkiego i wrażliwego na wpływy atmosferyczne. Pod wpływem opadów, mrozu i zmiennej temperatury kamień ulega destrukcji, w wyniku czego następują ubytki w postaci „pudrowania”. Niejednokrotnie, przystępując do pracy konserwatorskiej okazuje się, że kamień pozornie wyglądający dobrze w rzeczywistości posiada niewidoczne z zewnątrz ubytki. Prace konserwatorskie polegają nie tylko na oczyszczeniu i uzupełnieniu ubytków, ale przede wszystkim na nasączeniu kamienia specjalnymi chemikaliami zabezpieczającymi kamień przed dalszym niszczeniem. Być może po kilku latach od konserwacji kamień ponownie sczernieje, będzie zabrudzony - na co my nie mamy wpływu – jednak sam kamień będzie zabezpieczony przed dalszym „pudrowaniem”, a tym samym „żywotność” nagrobka zostanie wydłużona.

Lublin, wrzesień 2013 r.

 

 STATUT
Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Lublina

dostępny jest tutaj:[PDF, 98 KB].